BUR-MISTRZ

Wybory parlamentarne w powiecie gostyńskim w okresie międzywojennym

1919

Pierwsze wybory w niepodległej Polsce odbyły się 1 czerwca 1919 roku. „Wybory do sejmu warszawskiego” jak pisano w obwieszczeniach odbywały się w sytuacji szczególnej- gdy zaledwie cztery miesiące minęły od podpisania rozejmu z Niemcami, kończącego powstanie wielkopolskie. Od 28 marca działająca w Poznaniu Naczelna Rada Ludowa stała się oficjalnie organem państwowym, upoważnionym do przejęcia ziem zaboru pruskiego w imieniu rządu RP. Komisariat NRL zwrócił się z apelem „Polacy! (...) nie czas na swary i kłótnie, nie pora ku temu, by wspominając minione błędy, odsuwać kogokolwiek od pracy”[1] Patriotyzm i radość z odzyskania niepodległości i zwycięstwa zrywu powstańczego pozwoliła skupić większość sił politycznych na jednej liście wyborczej. Gostyń znalazł się w okręgu IV (ostrowskim). Do wyborów stanęły trzy listy: Zjednoczenie Stronnictw Narodowych, Polska Partia Socjalistyczna oraz lista nr 5 skupiająca robotników rolnych. Gostyniacy znaleźli się na liście skupiającej partie centro prawicy: związek Stronnictwa Ludowo-Narodowego (endecja), Narodowe Zjednoczenie Ludowe (konserwatywne ziemiaństwo), Zjednoczenie Mieszczańskie oraz Narodowe Stronnictwo Robotnicze. Na miejscu trzecim tej listy znalazł sie Szczepan Kaczmarek( nauczyciel z Krobi Starej) lat 36 a na kolejnych Aleksander Thomas lat 46, kupiec z Borku .Na liście wyborczej znalazła się również z ramienia NPR F.Wilczakowiak z Piasków.[2]

Powiat podzielono na 25 okręgów wyborczych z czego trzy dotyczyły miasta. Ich przewodniczącymi byli Bolesław Ciążyński (lokal: Hotel Kaczmarka), Roman Sura (lokal: Hotel Jankiewicza) i Feliks Adamkiewicz (lokal – Oberża Szyszki)[3].

Wspólny wiec wyborczy delegata Narodowego Zjednoczenia Ludowego i Narodowego Stronnictwa Ludowego odbył się w Gostyniu 29 maja w lokalu Szyszki. W zaproszeniu podkreślano, że w zebraniu powinien wziąć udział każdy Polak bez względu na swą przynależność partyjną.[4]Kolejne wiece, z uwagi na wprowadzonu 2 czerwca stan wojenny, mogły odbywać się tylko za zgodą Komendanta Kawskiego.[5]

W powiecie oddano 18 428 głosów ważnych ( tylko 30 nieważnych), z czego aż 18 389 na listę Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych, 29 na PPS i 10 na grupę robotników rolnych. Do pierwszego sejmu II Rzeczpospolitej, Sejmu Ustawodawczego weszło aż trzech przedstawicieli powiatu gostyńskiego.[6]

1922

Termin wyborów do Sejmu wyznaczono na 5 listopada oraz na 12 listopada do Senatu. Głosować można było przez 10 godzin od 9 do 19. Z województwa poznańskiego wybierano 7 senatorów – Gostyń znalazł się w okręgu nr 35. W wyborach do Sejmu natomiast gród nad Kanią wchodził w skład okręgu nr 37 obejmującego powiaty: gostyński, ostrowski, odolanowski, ostrzeszowski, kępski, pleszewski, jarociński, koźmiński, i krotoszyński. Przewodniczącym Okręgowej Komisji Wyborczej został Adolf Gatnikiewicz.[7]

Warto tutaj przedstawić szczegółowy podział powiatu gostyńskiego na obwody, gdyż obowiązywał on z niewielkimi zmianami aż do 1935 roku. Wówczas to nowa ordynacja wyborcza stworzona przez obóz sanacyjny dokonała innego podziału omawianego terenu. W wyborach w 1922 roku powiat gostyński podzielony został na 25 obwodów wyborczych:

Obwód 1 Gostyń – miasto obejmował ulice: Nad Kanią, Fabryczną, Klasztorną, Rynek, Kościelną, Przy Farze, Tkacką, Wąską (Wązka), Kaczą, Łaziebną, Nowe Wrota, Łąkową, Młyńską, Podzamcze i Świętego Ducha. Lokalem wyborczym był lokal Kaczmarka w Rynku.

Obwód 2 Gostyń – miasto obejmował ulice: 3-go Maja, Nową, Młynarską, Strzelecką, Polną, Zielona, Szeroką, Kolejową, Targowisko, Przy dworcu, Poznańską i Leszczyńską. Lokalem wyborczym był lokal J.Szyszki przy ulicy Leszczyńskiej.

Przewodniczącymi Obwodowych Komisji wyborczych zostali:

Obwód 1: Leon Langner, kupiec;

Obwód 2: Józef Staśkiewicz, kupiec;

Obwód 3 Krobia –miasto: Jan Rutkowiak, bankowiec;

Obwód 4 Poniec – miasto: Aleksander Śramkiewicz, kupiec;

Obwód 5 Piaski –miasto: Stanisław Zwierzycki, kupiec;

Obwód 6 Bodzewo: Kazimierz Kordziński, nauczyciel;

Obwód 7 Drzęczewo: Kajetan Piotrowski, gospodarz;

Obwód 8 Koszkowo: Hipolit Jazdon, urzędnik gospod;

Obwód 9 Zalesie: Michał Roszak, gospodarz;

Obwód 10 Domachowo: Zygmunt Kokociński, nauczyciel;

Obwód 11 Dusina: Tadeusz Toczyński, nauczyciel;

Obwód 12 Gola: Marian Bobkiewicz, gospodarz;

Obwód 13 Sikorzyn: Antoni Nowacki, gospodarz;

Obwód 14 Chwałkowo: Paweł Schmidt, nauczyciel;

Obwód 15 Niepart: Wojciech Zimmermann, nauczyciel;

Obwód 16 Pudliszki: Stanisław Fenrych, posiedz.;

Obwód 17 Wymysłowo: Marjan Wleklińki, nauczyciel;

Obwód 18 Smiłowo: Tadeusz Dzwonkowski, administrator;

Obwód 19 Sarbinowo: Józef Wrzalik, agronom;

Obwód 20 Wielka-Łęka: Bolesław Lehman, gorzelnik;

Obwód 21 Żytowiecko: Stanisław Beizert, nauczyciel;

Obwód 22 Pępowo: Franciszek Begale, kupiec;

Obwód 23 Siedlec: Stanisław Niezieliński, nauczyciel;

Obwód 24 Smolice: Ignacy Dobski, nauczyciel;

Obwód 25 Wilkonice: Tomasz Poprawa, gospodarz;[8]

„Orędownik Gostyński” podaje zawiadomienie o dwóch wiecach wyborczych Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej: 29 października w Krobi oraz 19 października w Gostyniu w sali Szyszki ( Resusa). Na wiecu w Gostyniu przemawiali Marian Seyda, Piotrowski oraz Rzepecki. Wcześniej, bo już 3 września odbyło się nadzwyczajne zebranie Towarzystwa Przemysłowców i Rzemieślników (w lokalu Jankiewicza). Tematem spotkania było:, „Pod jakim hasłem pójdzie przemysłowiec i rzemieślnik do urny wyborczej”[9].

	Ogółem	1	2	7	8	14	16
Powiat gostyński	20511	4334	2	7564	7205	207	1199
Okręg nr 37	16503	3221	673	51481	62447	1068	17716
Wielkopolska
Kraj

Źródło: Orędownik Powiatowy, nr 118 z 15 listopada 1922.

Posłami wybrano:

1. Józef Petrycki, lista nr 8

2. Mikołaj Nader, lista nr 7

3. Wojciech Sikora, lista nr 1

4. Ks. Filip Dachowski, lista nr 8

5. Jan Brzeziński, lista nr 7

6. Franciszek Wojtkowiak, lista nr 8

Frekwencja w kraju 67,9 % w Poznaniu 83 %[10]

A senat ?

12 listopada wybory do senatu. Z województwa poznańskiego wybierano 7 senatorów. Z okręgu 35 Piotrowicz.[11]

1928

Przewodniczącym Okręgowej Komisji Wyborczej nr 37 został dr Gmurowski a komisarzem wyborczym Feliks Kasprzak, starosta powiatu kępskiego.[12]

W wyborach do Sejmu w 1928 roku w okręgu 37 (obejmującym powiaty: ostrowski, odolanowski, ostrzeszowski, kępski, pleszewski, jarociński, koźmiński, krotoszyński i gostyński) wystawiono początkowo 10 list. Obóz sanacyjny wystawił trzy: nr 1 - BBWR, nr 30 –Katolicka Unia Ziem Zachodnich ( konserwatywna część ziemiaństwa przychylna sanacji) oraz nr 21 Narodowo - Państwowy Blok Pracy (grupa liberalna,związana ze Związkiem Naprawy Rzeczypospolitej). Ugrupowania opozycyjne nie utworzyły wspólnej listy. Endecja startowała pod szyldem Lista Katolicko – Narodowa / nr24 / a mająca z nią wspólny rodowód Narodowa Partia Robotnicza uzyskała tradycyjnie nr listy 7. Chadecja i ludowcy Wincentego Witosa wystawili wspólną listę jako Polski Blok Katolicki PSL „Piast” i Chrześcijańskiej Demokracji (lista nr 25). Socjaliści – Polska Partia Socjalistyczna wystawili odrębną listę- nr 2. Uzupełnieniem były listy: nr 36 – Stronnictwo Pracy Kresów Zachodnich oraz nr 11- Monarchistyczna Organizacja Wszechstanowa. Odrębną listę w okręgu 37 wystawiły także wielkopolskie mniejszości narodowe:Lista Bloku Mniejszości Narodowych w Polsce (nr 18).[13]

Gostyniacy aktywnie brali udział w wyborach. Największe znaczenie miała endecja z działaczem gostyńskim Józefem Woziwodzkim jako drugim na liście. Wśród kandydatów na posłów z NPR znalazły się także dwie osoby z powiatu gostyńskiego: Antoni Komosiński z Gostynia (nr 9) oraz Jan Kudlińki z Czeluścina (nr 10) Na wspólnej liście chadecko-ludowej na pozycji drugiej znalazł się Marcin Poprawa z Gostynia, natomiast sanacja pozyskała Ignacego Wolniewicza z Piasków (nr 9).Dwóch mieszkańców powiatu gostyńskiego było na liście mniejszości narodowych: Walter Conze z Pijanowic oraz Adolf Hornschuh z Gostynia. Na listach socjalistycznej, monarchistycznej, Katolickiej Unii Ziem Zachodnich oraz Stronnictwa Pracy Kresów Zachodnich nie znaleźli się przedstawiciele powiatu gostyńskiego.[14]

Spośród 10 zgłoszonych list, trzy zostały wycofane ogłoszeniem urzędowym z 29 lutego, czyli na pięć dni przed datą wyborów: BBWR (jedyny kandydat A.Kotarka zrzekł się kandydowania), monarchistyczna oraz Stronnictwa Pracy Kresów Zachodnich.[15]

Wojewoda Bninski uznał za „bezwzględny obowiązek urzędników” by nie stawali w sprzeczności z linią rządu. Realizując te założenia obóz sanacyjny próbował wykorzystać swe wpływy na urzędników państwowych. Dnia 23 lutego 1928 roku odbyło się zebranie przedwyborcze urzędników samorządowych i komunalnych w sali „bomboniery” Markowskiego. Urzędników „wszelkiej dykasterii” zapraszał w imieniu Powiatowego Komitetu Wyborczego prezes L.Lorek oraz sekretarz Grzel – asystent powiatowy.[16]

Akcji propagandowej sanacji przeciwstawiała się silna w Gostyniu endecja. Powiatowy Komitet Wyborczy Katolicko-Narodowy na terenie Gostynia działał bardzo aktywnie. Pięć dni po zebraniu prorządowym odbył się wielki wiec przedwyborczy endecji. W sali ”bomboniery” przemawiali Czesław Meissner z Poznania i Józef Woziwodzki. Osobami odpowiedzialnymi za kontakty z wyborcami z endecji byli Mieczysław Hejnowicz i Franciszek Polaszyk.[17]

Wybory odbyły się 4 marca 1928 roku w warunkach, co podkreślała także wielkopolska opozycja, w miarę demokratycznych. Frekwencja wyborcza w województwie wynosiła 78 %.

Pewien sukces w Wielkopolsce odniosła lewica zdobywając po raz pierwszy dwa mandaty. Jej wpływy w Okręgu Nr 37, powiecie czy mieście Gostyń były jednak znikome ( 3 głosy w obwodzie miejskim!). Endecja, która w porównaniu do poprzednich wyborów w skali kraju straciła 1/3 mandatów, w Gostyniu nadal odgrywała potężną rolę – 47 % głosów. Również podobna jej programowo, lecz skłócona ze zwolennikami Dmowskiego -Narodowa Partia Robotnicza straciła część głosów, które oddano na odłam NPR startujący w ramach Związku Naprawy Rzeczpospolitej. Na omawianym terenie zdobyła jednak 21% (miasto) i 30 % (powiat) oddanych głosów. Analizując glosy oddane na sanacje daje się jednak zauważyć, że w mieście (razem 24 %) jak i w powiecie ( razem 15 %) przeważały wpływy jej liberalnego odłamu. Partie ludowo-lewicowe nie miały wpływu na wieś w powiecie gostyńskim, stąd też brak listy PSL- „Wyzwolenie”. Partia Witosa otrzymała natomiast ponad 36 % głosów.

Zwycięstwo endecji w mieście Gostyniu w skali powiatu uznać można za klęskę: ludność wiejska i małych miasteczek powiatu wybierała prawicowo-centrowe partie ludowe- 36% lub sanacyjne 30 %.

SANACJA

PPS

NPR

MNIEJSZOŚCI

NARODOWE

NARODOWO-PANSTWOWY BLOK PRACY

KATOLICKA UNIA ZIEM ZACHODNICH

ENDECJA

ZWIĄZEK – LUDOWO NARODOWY

PSL PIAST

CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA

GŁOSOW

GOSTYN

0,09

661

21,7

2,4

502

16,5

228

7,5

1456

47,8

115

3,7

POWIAT

0,3

6975

30,5

131,6

5,7

2154

9,5

1126

4,9

2929

12,8

8265

36,17

WOJEWODZTWO

68177

7,7

129747

14,6

121878

13,7

141790

15,9

58341

6,6

151418

162536

18,3

Źródło: Orędownik nr 18 z dnia 7 marca 1928, E. Makowski, Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopolsce w latach 1926-1939, Warszawa – Poznań 1979, s.28.

					SANACJA
	PPS	NPR 7	MNIEJSZOŚCI NARODOWE	NARODOWO-PANSTWOWY BLOK PRACY		KATOLICKA UNIA ZIEM ZACHODNICH	ENDECJA ZWIĄZEK – LUDOWO NARODOWY 24	PSL PIAST + CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA 25
LICZBA MANDATOW W OKREGU 37	-	2	-	-		-	1	2 PSL 1 CHD
LICZBA MANDATOW W WOJEW.	2	5	2	5		-	7	7

W powiecie uprawnionych do głosowania było 24645 osób. Osiągnięto jedną z najwyższych frekwencji wyborczych: 92,99%, ustępując w okręgu jedynie Krotoszynowi, natomiast w skali całego kraju zajmując 14 miejsce. Posłami wybrano:

PSL „Piast”- Mieczysław Piątek i Piotr Szyszka

CHD- Stefan Szlachciński

NPR- Mikołaj Nader i Władysław Hoffman

ZChL- Bohdan Winiarski

Wśród zastępców posłów na pierwszym miejscu znaleźli się mieszkańcy powiatu gostyńskiego:

Z listy numer 25 Marcin Poprawa- rolnik z Kołaczkowic oraz z listy numer 24 Józef Woziwodzki

Senat 1928.

W wyborach do Senatu frekwencja w województwie poznańskim wynosiła 79,7% natomiast w powiecie gostyńskim 89%.

Uprawnionych	16900
Głosowało	15053
Głosów ważnych	15043
Frekwencja	89%

	ZLN 24	CHD 25	NPR LEWICA 21	NIEMIECKI KLUB 18	NPR 7	PPS 2	MONARCHISTYCZNA ORGANIZACJA WSZECH POLSKA
GŁOSÓW
MANDATÓW	2	2	1

1930

Zarządzeniem Prezydenta RP wybory do Sejmu wyznaczono na 16 listopada 1930 roku a do Senatu na 23 listopada.[18] Gostyń znalazł się w okręgu wyborczym numer 37, dzielącym powiat na 90 obwodów, z czego trzy obejmowały miasto:

1 obwód- Rynek, Młyńska, Zamkowa, Łazienna, Podzamcze, Nowa, Kacza, Tkacka, Wąska, Łąkową, Kościelna, Przy Farze, Nowe Wrota, Nad Kanią, Klasztorna;

2 obwód- Świętego Ducha, Leszczyńska, 3 Maja, Górna, Młynarska, Boczna, Folwarczna, Polna, Folęgi, Strzelecka, Sądowa (dawniej Nowa);

3 obwód- Poznańska, Starogostyńska, Graniczna, Targowisko, Przy Dworcu, Fabryczna, Szeroka, Zielona, Kolejowa, Nad Polskim Rowem, Dobramyśl.[19]

Komisarzem wyborczym przy Okręgowej Komisji Wyborczej Okręgu 37 został kierownik starostwa powiatowego w Ostrowie, dr Stanisław Łobos.[20]

Walka wyborcza miała bardziej ostry charakter niż dwa lata wcześniej. Obóz rządzący dołożył wszelkich starań by w wyniku wygranych wyborów uzyskać konieczną do zmiany konstytucji liczbę posłów. Już 12 września ukazało się rozporządzenie Prezydenta RP o „karach dla ochrony swobody wyborów”. Starosta powiatowy Mateusz Korniak powołując się na pruskie prawo sprzed I wojny światowej (sic!) stwierdzał, że każde zebranie przedwyborcze (nawet takie, gdzie wstęp możliwy jest tylko za zaproszeniem) uważa się za zebranie publiczne i polityczne. Z tego względu władzom przysługuje prawo nadzorowania podobnych zebrań. Działania mające utrudnić akcję propagandową opozycji M.Korniak motywował $ 49 rozporządzenia policyjnego z 15 lutego 1928 roku. W myśl tego prawa rozdawanie czy rozwieszanie plakatów, afiszów i druków dozwolone jest tylko po uprzednim uzyskaniu zgody urzędu policyjnego. Starosta zakwestionował również ważność, umieszczonych pod odezwą wyborczą, trzech nazwisk działaczy Stronnictwa Narodowego.

Działania sanacji zmierzały też do przyciągnięcia w swe szeregi jak największą liczbę działaczy partii, które na tym terenie nie miała w „pojedynkę” większego wpływu pozostawały natomiast w opozycji do SN czy Centrolewu. W Gostyniu udało się pozyskać do BBWR prezesa miejscowego oddziału Narodowej Partii Robotniczej, Franciszka, Dworczaka. W swoim oświadczeniu stwierdzał on, że NPR zawsze zwalczała socjalistów „(...) występujących przeciwko religii katolickiej, przeciwko całości Państwa Polskiego (handel Pomorzem, współpraca z II Międzynarodówką).” W tej sytuacji wobec braku możliwości współpracy z socjalistami w Centrolewie, Dworczak przystąpił, do BBWR. Na pewno pewne znaczenie miał również fakt, iż w poprzednich wyborach, NPR stracił sporą część głosów na rzecz swego prorządowego odłamu – NPR-Lewicy.

Walkę wyborczą przerwało wspólne wystąpienie wszystkich działających na terenie powiatu partii, przeciwko wypowiedzi niemieckiego ministra .................................................. W dniu 7 września odbył się wiec patriotyczny, na którym wypowiadali się Stanisław Taczanowski (BBWR), Mieczysław Hejnowicz (SN), Franciszek Dworniczak (NPR) i Marian Poprawa (PSL-„Piast”). Na manifestację przybyło 4000 osób![21]

Tym razem „Orędownik powiatu gostyńskiego” zamieścił tylko jedna listę wyborczą – oczywiście rządową – BBWR. Mieszkaniec ziemi gostyńskiej znalazł się na niej dopiero na 12 pozycji. Był nim Stanisław Polaszek, rolnik z Grabonoga.

Brak danych na temat wieców opozycji.

WYNIKI WYBORÓW DO SEJMU W 1930 ROKU
	MIASTO	POWIAT	OKRĘG 37	WOJEWÓDZTWO	KRAJ
UPRAWNIONYCH	3833	26318
GŁOSOWAŁO	3340	23859		937169
FREKWENCJA	86 %	91,2 %		86,5%	74,8%
LISTA NR 1 BBWR	896	4217	37600 (1)	230824
LISTA NR 4 ND	1810	4879	43961 (2)	304930
LISTA NR 7 CENTROLEW	549	13418	85779 (3)	287697
LISTA NR 11 MNIEJSZOŚCI: NIEMCY	85	1298	15216	12,1

Źródło: E. Makowski, Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopolsce w latach 1926-1939, Warszawa – Poznań 1979, s.78-79.

W Gostyniu zdecydowane zwycięstwo odniosła tradycyjnie prawica- endecja. W skali powiatu i okręgu sukcesem wydawać się mogło zdobycie trzech mandatów przez koalicję wyborczą partii centrum: Chrześcijańska Demokracja, Narodowa Partia Robotnicza, PSL- Piast oraz lewicowych: PSL-Wyzwolenie, Polska Partia Socjalistyczna. Sami działacze Centrolewu byli jednak niezadowoleni. Sojusz wyborczy... partii zapewnił im tylko 3 mandaty, podczas gdy Stronnictwo Narodowe występując w „pojedynkę” zdobyło 2, a niepopularne na tym terenie BBWR 1. Wskazywać to mogło, że BBWR zostało wzmocnione głosami dawnych wyborców partii Centrolewu.

Gostyńska sanacja nie ukrywała jednak zadowolenia ze zwycięstwa BBWR w skali kraju. Ulicami miasta urządzono pochód z orkiestrą. Przed gmachem starostwa przemawiał Mateusz Korniak. Po wzniesieniu okrzyków na cześć Piłsudskiego i Prezydenta tłum przeniósł się na Plac Marszałka Piłsudskiego, gdzie się rozwiązał.

Senat?

	MIASTO		POWIAT	% w województwie	MANDATY W WOJEWÓDZTWIE
LISTA NR 1 BBWR	564	25,3%	3984	28,3	2
LISTA NR 4 ND	1316	59,2%	3516	34,2	2
LISTA NR 7 CENTROLEW	294	13,2%	7367	24,3	2
LISTA NR 12	48	2,1%	861	13,2	1

Źródło: E. Makowski, Kształtowanie się stosunków społeczno-politycznych w Wielkopolsce w latach 1926-1939, Warszawa – Poznań 1979, s.78-79.

1935

SEJM

Rok 1935 oprócz nowej konstytucji, przyniósł też zmianę ordynacji wyborczej. Zgodnie z zaleceniami Marszałka Piłsudskiego starano się ograniczyć rolę partii politycznych. Ograniczona została liczba posłów z 444 na 208 oraz senatorów z 111 na 96. Podniesiono natomiast wiek uprawnionych do głosowania do sejmu na 24 lata, prawa biernego na 30 lat. Termin wyborów do sejmu ustalono na 8 września 1935 roku[22]

Sposób głosowania miał wyeliminować wpływ partii politycznych na wybory. Odrzucono zasadę głosowania na listy wysunięte przez partie. W każdym okręgu ustalano jedną wspólną listę, na której mogło znajdować się od 4 do 12 nazwisk kandydatów na posłów. Listę te ustalało specjalnie wybrane Zgromadzenie Okręgowe. Delegatów do owego zgromadzenia wybierały samorządy terytorialne ( np. rady powiatowe), gospodarcze ( np. Izba Rolnicza) i organizacje zawodowe ( np. związki zawodowe).[23]

Organizacje te w większości opanowane były przez zwolenników sanacji, stąd też opozycja zareagowała oburzeniem. Co prawda 500 wyborców miało prawo zgłosić własnego kandydata do zgromadzenia Okręgowego, stanowiło to jednak nieznaczący głos w tym opanowanym przez piłsudczyków organie. Większość partii opozycyjnych ogłosiło bojkot wyborów z powodu ich niedemokratycznego charakteru uniemożliwiającego odbicia rzeczywistego stanowiska politycznego wyborców .[24]

Według nowej ordynacji wyborczej Gostyń zaliczony został do 96 okręgu obejmującego powiaty: leszczyński, rawicki, śremski, kościański, wolsztyński i oczywiście gostyński. Przewodniczącym 79 (3)Okręgowej Komisji Wyborczej nr 96 został Oskar Kamieński a zastępcą Roman Sommer.[25]

Powiat gostyński podzielony został na 25 obwodów:

1 miejski Gostyń – Boczna, Folwarczna, Górna, Leszczyńska, 3 Maja, Młynarska, Sądowa, Strzelecka, Świętego Ducha, Polna.

Lokal wyborczy - Hotel Polonja. Przewodniczącym został dr Agopszowicz a zastępcą Antoni Gościniak.

2 miejski Gostyń – Dobramyśl, Przy Dworcu, Folęgi, Graniczna, Plac K. Marcinkowskiego, Nad Polskim Rowem, Starogostyńska, Szeroka, Zielona, Poznańska, Kolejowa.

Lokal wyborczy – Hotel Francuski na Placu K. Marcinkowskiego. Przewodniczącym komisji był Stefan Niewiarowicz a zastępcą Mieczysław Walewicz.

3 miejski Gostyń – Przy Farze, Nad Kania, Klasztorna, Kościelna, Młyńska, Podzamcze, Rynek, zamkowa, Nowa, Łazienna, Kacza, Tkacka, Nowe Wrota, Wąska (Wązka), Fabryczna.

Lokal wyborczy – Hotel Kaczmarek, Rynek 6. Przewodniczącym został Stanisław Kochowicz a zastępcą Feliks Sopiński.

Pozostałe obwody: 4 Czachorowo, 5 Gostyń Stary, 6 Kunowo, 7 Piaski, 8 Michałowo, 9 Bodzewo, 10 Skoków, 11 Zimnowoda, 12 Strumiany, 13 Borek, 14 Pępowo, 15 Smolice, 16 Skoraszewice, 17 Krobia Stara, 18 obwód wiejski Krobia, 19 Ciołkowo, 20 Krobia, 21 Łęka Mała, 22 Żytowiecko, 23 Smiłowo, 24 Sarbinowo, 25 obwód miejski Poniec.[26]

Zarządzenie wojewody poznańskiego dr Kwaśniewskiego z dnia 17 listopada 1935 roku określało liczbę delegatów do zgromadzenia okręgowego ustalającego nazwiska kandydatów na posłów, organy, które miały prawo delegowania oraz terminy zebrań.[27]

Rada Powiatowa w Gostyniu w dniu 25 lipca 1935 roku wybrała następujących delegatów: Antoniego Kuleczkę – kierownika mleczarni w Borku, Jana Kurnatowskiego – ziemianina, z Dusiny oraz Piotra Michalskiego – gospodarza z Ziółkowa. Dzień później Rada Miejska w Gostyniu wybrała Stanisława Kochowicz i Jana Migasa. Pozostałe rady miejskie powiatu delegowały: w Krobi – Germana Przywarę, w Poniecu – Zygmunta Wójcika, Borek – Franciszka Dimke.

Rady Gminne dokonały wyborów w dniu 27 lipca. Delegatami zostali:

Gostyń – Józef Walczak (Ostrowo) i Tomasz Kończak (Daleszyn);

Borek – Stanisław Dopierała (Skokowo) i Ignacy Zieliński (Głoginin);

Krobia – Józef Korytowski (Chwałkowo) i Franciszek Biernat (Krobia Stara);

Pępowo – Ignacy Lewandowski (Gębice) i Antoni Czerwiński (Pępowo);

Piaski – 3)Stanisław Nawrot (Dąbrówka) i mjr Marcin Talarczyk;

Poniec – Michał Brzeskot (Żytowiecko).[28]

Bardzo prawdopodobne wydaje się, że gostyńska rada miejska w większości endecka zbojkotowała wybory: wśród wybranych brakuję nazwisk znanych działaczy gostyńskich związanych z opozycją, być może podobnie jak w Poznaniu, mimo posiadanej większości endecja w radzie miejskiej postanowiła podporządkować się decyzji władz centralnych stronnictwa o bojkocie wyborów.[29]

W kolejnych dniach wybierano przedstawicieli samorządu gospodarczego, związków zawodowych itp. Izba Przemysłowo – Handlowa wybrała na swych delegatów: Mieczysława Dzieciuchowicza, Antoniego Dembinskiego, Józefa Fliegiera, Władysława Jezierskiego, Henryka Kaczmarka, Stanisława Koteckiego, Józefa Góreckiego, Antoniego Muślewskiego, Franciszka Nowakowskiego, Józefa Pokrywkę, Jana Wochowiaka. Poznańska Izba Rzemieślnicza na delegatów wybrała następujące osoby: Walenty Mania, Wawrzyniec Kortus, Stanisław Gawroński, Władysław Hasiński, Stefan Tuliszka, Nikodem Świetlik i Józef Wypych. Izba Rolnicza w okręgu nr 96 wybrała następujących przedstawicieli 35 do zgromadzenia okręgowego: Mieczysław Chłapowski, Jerzy Donimirski, Antoni Koźlip, Jan Machowski, Mieczysław Minicki, Ludwik Niemczak, Władysław Szczaniewski, Stanisław Taczanowski i Czesław Wróblewski. [30]

Trudno dziś ustalić, które z podanych nazwisk związane są z powiatem gostyńskim.

W dniu 14 sierpnia odbyło się zgromadzenie wyborcze okręgu 96, na którym wybrano kandydatów na posłów: Czesława Wróblewskiego, Jerzego Donimirskiego, Antoniego Muślewskiego i Leona Nowakowskiego. Zastępcami zostali: dyr. Józef Wesołowicz, Ludwik Dubski, ziemianin, z Podrzecza Taczanowski oraz notariusz Jarysz. Odpadły zgłoszone kandydatury Leona Lesniewskiego, Franciszka Nowakowskiego, Stanisława Gawrońskiego, Jana Bartkowiaka, Jana Matyli, Dr Teofila Jórgi, Stefana Taliszki, Jana Niemczyka, Eugenii Roweckiej, dyr. Perzyńskiego, Karola Skrzetuskiego, Jana Mielcarka i Jana Wilczaka.[31]

Ponieważ agitacja wyborcza czy raczej antywyborcza była zakazana, ogłoszenia o wiecach zamieszczała jedynie sanacja. 30 sierpnia w sali Jezierskiego(?) miało miejsce spotkanie z kandydatem na posła Leonem Nowakowskim z Leszna. Organizatorem był Komitet Obywatelski. Zebranie prowadził Szczepan Kaczmarek zaznaczając, że ma ono charakter gospodarczy. Na temat ordynacji wyborczej przemawiał członek Akcji Katolickiej i dyrektor leszczyńskiego gimnazjum- Perzyński (jego kandydatura 14 sierpnia upadła). Na koniec mowę wygłosił główny gość: Nowakowski. Pięć dni później, 4 września na zaproszenie Komitetu Obywatelskiego gościł w Gostyniu inny kandydat: Antoni Muślewski. [32]

Prorządowy „Orędownik” w artykułach wstępnych często zamieszczał bardzo agresywne artykuły skierowane przeciwko endecji. Porównywano spokojny przebieg obecnej kampanii wyborczej z poprzednią, „kłótliwą” i „partyjniacką”. Gazeta ta informowała także, o próbach namawiania do niebrania udziału w wyborach: „chodzą po wsiach endecy i namawiają do bojkotu”. [33]

Orędownik zamieszczał komunikaty różnych organizacji deklarujących udział w wyborach, np. Związku Weteranów czy Związku Strzeleckiego. Były to oczywiście organizacje sanacyjne.[34]

Wybory odbyły się w dniu. Ponieważ spora część społeczeństwa zbojkotowała wybory, władza starała się w jakiś sposób usprawiedliwiać niekorzystny wynik wyborów (ulewne deszcze), bądź też manipulując wynikami wyborów. Część głosujących poszła do urn ze strachu przed konsekwencjami zbojkotowania wyborów: np. urzędnicy państwowi. Ta grupa jednak oddawała nieważne głosy przekreślając wszystkie nazwiska. Stąd też spora liczba głosów nieważnych, których liczby nie podawała jednak prasa sanacyjna.

	GOSTYŃ powiat	OKRĘG	KRAJ	Miasto
GŁOSOWAŁO	9355	110900		1566
% głosujących	32			40
Uprawnionych		16500
% głosów ważnych

Kandydaci otrzymali następującą liczbę głosów:

WRÓBLEWSKI	21026
DONIMIRSKI	19235
MUŚLEWSKI	16504
NOWAKOWSKI	18278
Razem głosów ważnych	34957
Oddanych głosów	110000

Źródło: Orędownik nr 73 z 11 września1935.

Z powyższych danych wynika, że w okręgu 96 procent ważnych głosów wynosił zaledwie

SENAT

Ordynacja wyborcza do senatu jeszcze bardziej ograniczała wpływ społeczeństwa na wynik wyborów. Izba wyższa miała być „reprezentacją obywateli, którzy wyróżniają się spośród swojego otoczenia”[35] Prawo wybierania do senatu mieli obywatele, którzy ukończyli 30 lat a ponadto spełniali jeden z wymogów: zostali uhonorowani wysokimi odznaczeniami (np. Virtuti Militari, Krzyż Walecznych), posiadali wyższe wykształcenie, piastowali stanowiska w władzach samorządów terytorialnych, gospodarczych lub zawodowych. Każdy powiat został podzielony na obwody liczące od 90 do 120 wyborców. Zebrania obwodowe miały za zadanie wybrać 1 delegata, do Wojewódzkiego Kolegium Wyborczego. Dopiero ten ostatni organ wybierał senatorów. Aby zrozumieć rozgoryczenie opozycji warto tutaj zaznaczyć, że 1/3 senatorów (32 z 96) powoływał prezydent.[36]

W głosowaniu do Senatu, a właściwie do kolegium wojewódzkiego, które miało wybierać senatorów powiat gostyński podzielony został na 5 obwodów;

Obwód 1 – miasto Gostyń. Lokal wyborczy: Hotel Polonja przy ulicy Kolejowej;

Obwód 2 – gminy wiejskie Gostyń – Piaski. Lokal wyborczy: Hotel Kaczmarka, Rynek 6;

Obwód 3- miasto i grupa wiejska Poniec oraz cześć gminy wiejskiej Krobia;

Obwód 4 – miasto Krobia gminy wiejskie Pępowo oraz cześć gromady gmin wiejskich Krobia;

Obwód 5 – miasto i gmina wiejska Borek.[37]

Zebrania obwodowe w celu wyboru delegatów do wojewódzkiego kolegium wyborczego odbywały się w niedzielę 25 sierpnia 1935 roku. Według danych sanacyjnych frekwencja wynosiła 75 %. Komisje obwodowe z powiatu gostyńskiego na delegatów do kolegium wojewódzkiego wybrały:

Obwód 1 Szczepan Karczmarek – kierownik szkoły w Gostyniu;

Obwód 2 Stanisław Karłowski –ziemianin z Szelejewa;

Obwód 3 radca Fenrych, Pudliszki;

Obwód 4 German Przywara – kupiec, Krobia;

Obwód 5 burmistrz Krobi Dykczak;[38]

15 września 1935 roku kolegium wyborcze w Poznaniu wybrało na senatorów W. Jeszke, Z. Głowackiego, Łapińskiego i Bernarda Chrzanowskiego.

[1] Orędownik powiatu gostyńskiego, nr 81 z 27 maja 1919

[2] Orędownik powiatu gostyńskiego, nr 83 z 31 maja 1919, Orędownik podaje jednak mylnie imię Kaczmarka –Stefan. Nie zamieszcza też Wilczakowej na liście i podaje numer listy 2 a nie jak Kaczmarek numer listy 3.

[3] Orędownik powiatu gostyńskiego, nr 75 z 13 maja 1919

[4] Orędownik powiatu gostyńskiego, nr 81 z 27 maja 1919

[5] Orędownik powiatu gostyńskiego, nr 87 z 12 a 1919

[6] Z.Kaczmarek, Życie polityczne powiatu gostyńskiego w II Rzeczypospolitej, s.173. w: Rocznik leszczyński, t.6/1982

[9] Orędownik nr 112 z 25 października 1922, O nr 110 z 18 października 1922, O nr ... z 2 września 1922

[14] Orędownik nr 17 z 3 marca 1928 roku. Orędownik nr 16 z 29 lutego 1928.

[16] Orędownik nr 13 z 18 lutego 1928, Orędownik nr 14 z 22 lutego 1928.

[21] O nr 71 z 6.09.1930, O nr 72 z 10.09.1930

[22] „Dziennik Ustaw RP” nr 47, z 10 lipca 1935.

[23] „Dziennik Ustaw RP” nr 47, z 10 lipca 1935.

[24] Kurier Poznański nr 305, z 7 lipca 1935, Kurier Poznański nr 297, z 7 lipca 1935

[32] O nr 71 z 4.09 1935, O nr 70 z 31. 08 1935

[33] O nr 63 z 7.08.1935, O nr 68 z 23.08.1935.

[35] Ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Wstępem i wyjaśnieniami opatrzyli Stanisław Car i Bohdan Podoski, Warszawa 1935, s.8.

1922

GŁOSOW

GOSTYN

LICZBA

WRÓBLEWSKI

SENAT